«آرتروز»، «استئوآرتریت» یا «بیماری دژنراتیو مفصل»، شایعترین بیماری مزمن مفصلی در انسان است. مفاصل در محل اتصال استخوانها به یکدیگر قرار دارند. ابتدا و انتهای هر استخوان توسط بافتی محافظ به نام غضروف پوشانده شده است. در آرتروز مفصلی، این غضروف به تدریج از بین میرود و باعث سایش سر استخوانها به یکدیگر میشود. این وضعیت که آرتروز مفصلی نام دارد با درد، التهاب و احساس سفتی در مفصل همراه است. آرتروز بیشتر در افراد مسن دیده میشود اما ممکن است جوانان و میانسالان را هم درگیر کند. این بیماری یکی از دلایل اصلی ناتوانی جسمانی است و در حال حاضر زندگی بیش از 630 میلیون نفر در جهان را تحت تاثیر قرار داده است. برای آشنایی بیشتر شما همراهان با عوامل و علائم آرتروز مفصلی و راههای درمان و پیشگیری از آن دکتر شاهد صدر به بررسی جامع آن میپردازد پس با ادامه مقاله همراه شوید.
بررسی عوامل ،علائم و راه های درمان و پیشگیری از آرتروز
عوامل موثر در بروز آرتروز مفصلی
غضروف، از بافتی سفت و لاستیک مانند تشکیل شده است. این بافت نسبت به استخوان، نرمتر است و انعطافپذیری بیشتری دارد. غضروف از سر استخوانها محافظت میکند و به آنها اجازه حرکت میدهد. حال اگر این بافت تحلیل برود، سر استخوان پوشش محافظتی خود را از دست میدهد و بر استخوان مجاور ساییده میشود. آسیب مفصلی معمولا به صورت تدریجی بر اثر حرکات مکرر و فشار بر مفاصل ایجاد میشود. بنابراین احتمال بروز آن با افزایش سن، بالا میرود. این بیماری در خانمها شایعتر است. از دیگر عوامل موثر در بروز آرتروز میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
– پارگی غضروف
– دررفتگی و جابهجایی مفصل
– آسیبهای لیگامانی
– ناهنجاریها و نقصهای مفصلی
– اضافه وزن و چاقی
– پوسچر یا وضعیتهای نادرست بدن
– ژنتیک و سابقه خانوادگی
مهمترین علائم آرتروز مفصلی
آرتروز ممکن است هر مفصلی از بدن را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال احتمال بروز آن در مفاصل دست، انگشتها، زانوها، لگن و ستون فقرات بهخصوص مهرههای گردن و کمر، شایعتر است. از مهمترین علائم این بیماری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
– درد مفصل در زمان استراحت یا حرکت
– احساس سفتی و خشکی در مفصل
– درد و ناراحتی در لمس ناحیه درگیر
– التهاب و تورم در مفصل و بافت اطراف آن
علائم و عوارض آرتروز در مراحل پیشرفته
آرتروز ممکن است یک یا چندین مفصل را به طور همزمان درگیر کند. این بیماری، پیشرونده است و با گذشت زمان شدت پیدا میکند. البته در اغلب موارد، رسیدن به مراحل پیشرفته و شدید آن چندین سال زمان میبرد. از علائم آرتروز در مراحل پیشرفته میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
– افزایش تورم و التهاب
با تشدید بیماری آتروز، حجم مایع موجود در مفصل افزایش مییابد. این مایع در حالت طبیعی به کاهش ساییدگی استخوانها کمک میکند اما اگر حجم آن بیش از حد بالا برود، خود منجر به بروز التهاب و تورم در مفصل میشود. تکههای جدا شده از غضروف نیز ممکن است در این مایع به صورت شناور باقی بمانند و درد و تورم را افزایش دهند.
– افزایش درد
درد ناشی از آرتروز معمولا حین فعالیت احساس میشود اما ممکن است در موارد شدید حتی حین استراحت نیز وجود داشته باشد. این درد معمولا در انتهای روز یا بعد از استفاده زیاد از مفصل، افزایش مییابد.
– کاهش دامنه حرکتی
آرتروز در مراحل شدید باعث سفتی و خشکی مفاصل میشود و دامنه حرکتی آنها را کاهش میدهد. این موضوع انجام فعالیتهای روزمره را دچار مشکل میکند.
– عدم ثبات در مفصل
با پیشرفت تحلیل مفصلی، ثبات مفاصل نیز کمتر میشود. برای مثال اگر فرد به آرتروز زانو مبتلا باشد در مراحل پیشرفته معمولا دچار احساس قفل شدن زانوها حین فعالیت یا خالی کردن زانو میشود. این وضعیت احتمال زمینخوردگی و آسیب را بالا میبرد.
– سایر نشانهها
با ادامه تحلیل مفصلی فرد به تدریج دچار ضعف عضلانی و عوارضی مثل خار پاشنه و دفورمیتی در مفاصل میشود.
تفاوت بین آرتروز مفصلی و روماتیسم مفصلی
آرتروز مفصلی (استئوآتریت) و روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) علائم مشابهی دارند اما دو بیماری متفاوت هستند. در آرتروز مفصلی، تحلیل مفاصل بهتدریج و طی زمان اتفاق میافتد اما روماتیسم مفصلی نوعی بیماری خودایمنی است. در روماتیسم، سیستم ایمنی بدن به اشتباه پوشش نرم روی مفصل را عامل خارجی تصور میکند و به آن حملهور میشود. در اثر این حمله، مایع درون مفصل تجمع مییابد و باعث درد، تورم، التهاب و سفتی مفصل میشود.
آرتروز مفصلی لگن
آرتروز مفصلی میتواند در یک یا دو طرف لگن ایجاد شود. در حالی که روماتیسم مفصلی معمولا دو طرف لگن را به طور همزمان درگیر میکند. این بیماری بهتدریج باعث تخریب مفاصل لگن میشود اما بسیاری از بیماران میتوانند با کمک ورزش، فیزیوتراپی، دارو و تغییر سبک زندگی، برای سالهای طولانی با علائم خود کنار بیایند. ابزارهای حمایتی مانند عصا نیز میتوانند برای آنها کمککننده باشند. در موارد شدید آرتروز لگن میتوان با تزریق کورتن و جراحی از درد بیمار کاست.
آرتروز مفصلی دست
آرتروز میتواند بر یک یا چند ناحیه از دست تاثیر بگذارد. این نواحی معمولا شامل نوک انگشتها، بند میانی انگشت، مچ و مفصل متصل کننده شست به مچ میشوند. شدت علائم آرتروز دست بسته به ناحیه درگیر، متفاوت است. از جمله این علائم میتوان به احساس درد، سفتی، قرمزی، تورم، ضعف و مشکل در حرکت دادن انگشتان، کاهش دامنه حرکتی دست، صدای «خرت خرت» هنگام حرکت دادن انگشت و مشکل در بدست گرفتن اشیا اشاره کرد. آرتروز دست در خانمها بیشتر از آقایان و در سنین پایینتر دیده میشود. این نوع آرتروز فعالیتهای روزمره را دچار اختلال کرده و کیفیت زندگی را به شدت پایین میآورد.
آرتروز مفصلی زانو
آرتروز زانو، یک یا هر دو زانو را درگیر میکند. سن، ژنتیک و آسیبهای زانو همگی میتوانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند. ورزشکارانی که فقط روی یک ورزش تمرکز دارند به دلیل انجام حرکات تکراری، بیشتر در خطر ابتلا به آرتروز زانو قرار میگیرند. سایر فعالیتهای تکراری نیز باعث استفاده بیش از حد از بعضی عضلات و کمکاری گروههای عضلانی دیگر میشود. در این وضعیت، مفصل زانو ممکن است دچار ضعف و عدم ثبات شود. بنابراین برای پیشگیری از این بیماری باید حتما در فعالیتهای خود تنوع ایجاد کنید تا تمام عضلات اطراف زانو تقویت شوند. درمان آرتروز زانو بستگی به مرحله آن دارد. استفاده از بریس یا زانوبند در تمام مراحل میتواند بسیار کمککننده باشد.
آرتروز مفصلی گردن
آرتروز مفصلی ناحیه گردن یکی از بیماریهای شایع در سنین بالا است، طوری که بیش از 85 درصد از افراد بالای 60 سال به آن مبتلا هستند. شیوع این بیماری در زنان و مردان تقریبا یکسان است. مهرههای گردن با مفاصلی به نام «فاست» به یکدیگر متصل شدهاند. این مفاصل به انعطافپذیری ستون فقرات کمک کرده و دامنه حرکتی کامل را امکانپذیر میکنند. اگر غضروف مفاصل فاست تحلیل برود، آرتروز گردن ایجاد میشود. این آرتروز همیشه علامتدار نیست. اما در موارد شدید میتواند باعث علائمی مثل درد در شانهها، دستها و انگشتها؛ ضعف عضلانی؛ سفتی در ناحیه گردن؛ سردرد به خصوص در پشت سر؛ گزگز و بیحسی در دستها یا پاها شود. در مراحل پیشرفتهتر نیز ممکن است با علائمی مثل بیاختیاری ادرار و مدفوع و عدم تعادل، همراه باشد.
آرتروز مفصلی ستون فقرات
اگر به درد کمر و پشت دچار هستید، باید از لحاظ ابتلا به آرتروز ستون فقرات مورد بررسی قرار بگیرید. این بیماری بیشتر بر مفاصل فاست در ستون فقرات کمری تاثیر میگذارد. سن و ضربه به ستون فقرات هر دو از عوامل احتمالی ابتلا به این آرتروز هستند. خانمها و افراد چاق یا کسانی که در شغل خود باید به طور مکرر در حرکت اسکوات قرار بگیرند یا از حالت ایستاده به نشسته و برعکس تغییر حالت دهند، در خطر بیشتری برای ابتلا به آرتروز ستون فقرات قرار دارند. از علائم این نوع آرتروز میتوان به سفتی و درد مفاصل کمر؛ ضعف، بیحسی یا گزگز در دستها یا پاها و کاهش دامنه حرکتی اشاره کرد. عدم درمان و کنترل این نوع آرتروز میتواند به عوارض جدی و ناتوانکننده منجر شود.
راههای تشخیص تحلیل مفاصل
تشخیص آرتروز مفصلی در مراحل اولیه دشوار است. این بیماری معمولا زمانی تشخیص داده میشود که فرد دچار درد و علائم ناتوانکننده شده باشد. آرتروز در مراحل اولیه معمولا به صورت تصادفی در بررسیهای رادیوگرافی برای مقاصد دیگر مثل تصادفات و حوادث، تشخیص داده میشود. تصویربرداری امآرآی نیز میتواند به بررسی استخوانها و بافتهای نرم اطراف آن کمک کند. از آزمایش خون هم میتوان برای رد سایر علل درد مفصل مثل بیماری روماتیسم استفاده کرد. علاوه براینها با بررسی مایع مفصلی میتوان احتمال ابتلا به نقرس یا عفونتهای منجر شونده به التهاب را مورد بررسی قرار داد.
راههای کنترل علائم آرتروز
غضروف پس از تحلیل نمیتواند خود را ترمیم کند زیرا بافت آن فاقد عروق خونی است. اگرچه آسیب مفصلی ناشی از آرتروز قابل بازگشت نیست اما با درمانهای رایج میتوان علائم آن را کاهش داد. درمان مناسب برای آرتروز مفصلی بر اساس شدت علائم انتخاب میشود. در اغلب موارد میتوان با تغییر عادتهای روزانه و سبک زندگی، استفاده از درمانهای خانگی و طبیعی، طبهای جایگزین و مصرف مسکنهای بدون نسخه از درد ناشی از این بیماری کاست. علائمی مثل درد و سفتی مزمن در مفاصل را جدی بگیرید و هر چه سریعتر با پزشک خود مشورت کنید. آرتروز هرچقدر زودتر تشخیص داده و درمان شود، کیفیت زندگی بالاتر میماند. در ادامه با راهکارهای کنترل آرتروز آشنایی بیشتری پیدا می کنید:
– فعالیت ورزشی منظم
با ورزش منظم میتوان عضلات اطراف مفصل را تقویت کرد و سفتی مفصل را کاهش داد. برای این منظور باید حداقل یک روز در میان هر بار برای 20 تا 30 دقیقه حرکات ورزشی انجام دهید. ورزشهای سبک مثل پیادهروی و شنا، انتخاب مناسبی برای مبتلایان به آرتروز هستند. ورزشهای کششی، تایچی و یوگا نیز میتوانند انعطافپذیری مفاصل را افزایش دهند و به کنترل درد کمک کنند.
– حفظ وزن مناسب
وزن زیاد میتواند بر مفاصل فشار مضاعف وارد کند و باعث تشدید درد شود. کاهش وزن نه تنها به بهبود علائم آن کمک میکند بلکه خطر ابتلا به بیماریهای دیگر مثل دیابت و بیماریهای قلبی را نیز پایین میآورد.
– استراحت و خواب کافی
استراحت دادن به عضلات باعث کاهش تورم و التهاب در مفصل میشود. خواب کافی شبانه نیز به کنترل بهتر درد کمک میکند.
– سرمادرمانی و گرمادرمانی
با استفاده از گرما و سرمای موضعی میتوان درد عضلات و سفتی مفاصل را کاهش داد. برای این منظور باید روزانه چندین بار برای 15 تا 20 دقیقه از کمپرس گرم یا سرد استفاده کنید.
– دارودرمانی
استفاده از مسکنهای خوراکی یا موضعی، ضد التهابهای غیراستروئیدی و تزریق کورتن (در موارد مقاوم به درمان میتواند کمککننده باشد.
درمانهای طبیعی
مصرف بعضی از مکملها مثل روغن ماهی (امگا 3) و گلوکوزامین و بعضی از مواد گیاهی مثل چای سبز و زنجبیل میتوانند به بهبود درد ناشی از آن کمک کند.
– درمانهای جایگزین
راهکارهای درمانی و توانبخشی کایروپراکتیک، طب سوزنی، فیزیوتراپی و ماساژدرمانی از دیگر روشهای موثر برای بهبود علائم آرتروز هستند. استفاده از حمام نمک نیز میتواند کمککننده باشد. برای جلوگیری از تداخل دارویی و اطمینان از تاثیرگذاری داروها، قبل از مصرف هر گونه مکمل یا داروی گیاهی با پزشک خود مشورت داشته باشید.
رژیم غذایی مناسب برای حمایت از مفاصل
پیروی از رژیم غذایی سالم برای افراد مبتلا به آرتروز از اهمیت بالایی برخوردار است. مصرف فلاونوئیدها و آنتیاکسیدانها به کاهش علائم آن کمک میکند. این مواد به وفور در میوهها و سبزیجات تازه یافت میشوند. آنتیاکسیدانها با رادیکالهای آزاد نیز مبارزه کرده و از این طریق التهاب را در بدن کاهش میدهند. رادیکالهای آزاد، مولکولهایی هستند که منجر به آسیب سلولی میشوند. برای کمک به کاهش التهاب و تورم ناشی از آرتروز، مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C، D، بتاکاروتن و اسیدهای چرب امگا 3 نیز توصیه میشود.
راههای پیشگیری از آرتروز مفصلی
گروهی از عوامل خطر آرتروز مفصلی قابل کنترل نیستند؛ مثل ژنتیک، سن و جنسیت اما فاکتورهای خطر دیگر را میتوان تحت کنترل درآورد. برای کاهش خطر ابتلا به آن، نکات زیر را به خاطر بسپارید:
– از بدن خود حمایت کنید
اگر اهل ورزش هستید یا به صورت حرفهای ورزش میکنید، حتما از پوشش مناسب و لوازم محافظتی از مفاصل استفاده کنید. استفاده از کفش مناسب و لوازمی مثل مچبند، زانوبند و … میتواند فشار وارد بر مفاصل را کاهش دهد. همچنین توصیه میشود از انجام ورزشهای تکراری و مشابه خودداری کنید و برنامه ورزشی متنوع داشته باشید تا تمامی گروههای عضلانی تقویت شوند.
– مراقب وزن خود باشید
BMI یا توده بدنی خود را در محدوده طبیعی نگه دارید. معیار BMI بر اساس قد و وزن تعیین میشود و میزان آن در حالت طبیعی باید بین 18 تا 25 باشد.
– رژیم غذایی سالم داشته باشید
در برنامه غذایی خود از انواع مواد غذایی سالم با تمرکز بیشتر بر روی سبزیجات و میوههای تازه استفاده کنید.
– به اندازه کافی استراحت کنید
به بدن خود فرصت استراحت بدهید و خواب کافی داشته باشید.
